کودکان با سرعت و الگوهای متفاوتی رشد می کنند: برخی حرف‌زدن را خیلی زود شروع می کنند؛ بعضی دیگر هم حتی قبل از اینکه بچه‌های همسن و سال آنها بتوانند چهار دست و پا راه بروند، یاد می‌گیرند که ایستاده راه بروند. اما اگر به نظر می‌رسد که کودک شما در دوره‌ای از رشد، خارج از محدوده طبیعی قرار دارد، شما باید او را مورد «ارزیابی رشد» قرار دهید. یک متخصص ارزیابی رشد یا تیمی از متخصصین (که ممکن است شامل متخصص اطفال، متخصص زبان، متخصص شنوایی، متخصص کاردرمانی، روانشناس کودک، روانپزشک کودکان، و افراد دیگر باشد) می‌توانند این ارزیابی را انجام دهند.
متخصص اطفال در هر نوبت معاینه کودک، رشد او را مورد بررسی قرار می‌دهد. اگر مشاهده کند که کودک شما در یکی از زمینه‌های رشد، تا حد زیادی از همسالان خود عقب مانده است، ممکن است شما را به یک متخصص رشد ارجاع دهد تا این آزمون‌ها را انجام دهید.
شما هم به عنوان پدر یا مادر می‌توانید ضرورت انجام این آزمون‌ها را تشخیص دهید. شما بهتر از هر کس دیگری فرزند خود را می‌شناسید و ممکن است اولین کسی باشید که یکی از نشانه‌های تاخیر در رشد را مشاهده کنید. پزشک در هر نوبت معاینه، تنها چند دقیقه را با کودک شما سپری می‌کند، پس به سادگی ممکن است از توجه به نشانه‌های ظریف و کوچک، غفلت ورزد. اگر شما در مورد یکی از نشانه‌های رشد (مثلا حرف‌زدن یا توانایی برداشتن و گرفتن اجسام) نگران هستید و پزشک شما در این مورد صحبتی نکرد، می توانید این موضوع را با او مطرح کرده و بخواهید که شما را به یک متخصص ارجاع دهد.
اگر کودکتان را به مهد کودکی می‌برید که پرسنل آن در زمینه رشد کودک آموزش دیده‌اند، مدیر مهد کودک یا مربی کودکتان نیز می‌تواند پیشنهاد مراجعه به متخصص را مطرح کند. متخصص، میزان رشد کودک شما را با میزان طبیعی رشد در سن او مقایسه کرده و مشکلات یا تاخیرهای تکاملی احتمالی را مشخص می‌سازند. در کل، شما باید به سوالات نسبتا فراوان و جزئی در مورد رشد، حرکات فیزیکی، رفتار، بازی‌ها و روابط متقابل کودک با اعضای خانواده و دیگر افراد و اشیا موجود در محیط پیرامون او، پاسخ دهید. همچنین کودک شما مورد یک سری آزمایش‌ها قرار می‌گیرد که ممکن است شامل تست‌های فیزیکی، شنوایی و بینایی، بررسی نحوه بازی کودک، و آزمون‌های استاندارد باشند، و نهایتا نقاط قوت و ضعف او را مشخص می‌سازند.
اگر مربی یا پزشک کودک شما توصیه کند که او را تحت ارزیابی رشد قرار دهید، شما ممکن است عصبانی شوید، بترسید یا حتی احساس گناه کنید. هیچ پدر و مادری دوست ندارند بشنوند که فرزندشان مشکلی دارد. نگرانی شما طبیعی است، اما به خاطر داشته باشید که این آزمون‌ها، یک ارزیابی ساده از کودک شما هستند. سعی کنید با فکر باز با این موضوع برخورد کرده و به یاد داشته باشید که هدف نهایی این ارزیابی آن است که به کودک شما کمک کند تا رشدی سالم و طبیعی داشته باشد.
مراحل رشد و تکامل کودک
بازی برای رشد اجتماعی، عاطفی، فیزیکی و شناختی کودک اهمیت دارد. بازی، روشی است که کودک به واسطه آن می‌تواند اندام خودش و دنیای پیرامونش را بهتر بشناسد و البته برای بازی کردن (خصوصا در سال اول تولد) از هر پنج حس خود استفاده می‌کند. او ممکن است با خود فکر کند «وقتی این را لمس کنم، چه احساسی دارد؟»، «اگر این را فشار دهم چه صدایی می‌دهد؟»، «اگر آن را هُل بدهم، چه اتفاقی خواهد افتاد؟»، «می توانم خودم را بالای این میز بکشم؟». جستجو در محیط اطراف، هسته اصلی بازی‌های کودک را تشکیل می‌دهد و البته در ذهن او، هر تجربه‌ای (حتی پرتاب‌کردن ظرف آجیل از روی میز بر زمین)، ارزشمند است! متخصصان رشد همیشه بر این نکته تاکید دارند که:«بازی، کار و شغل کودک است» و البته تمیز کردن محیط اطراف پس از بازی کودک، کار و وظیفه پدر و مادرهاست!
با بزرگتر شدن نوزاد و به راه افتادن او، بازی‌های او تخیلی‌تر و پیچیده‌تر می‌شوند. کودک از طریق بازی کردن، مهارت‌ها و ویژگی‌های کلیدی از قبیل استقلال، خلاقیت، کنجکاوی و حل مسائل را تمرین می‌کند. همچنین بازی می‌تواند عرصه مهمی برای بررسی و کشف احساسات و ارزش‌ها و پرورش مهارت‌های اجتماعی کودک باشد. شاید مدت‌ها قبل از اینکه کودک شما برای دادن اسباب بازی محبوبش به خواهرش آمادگی پیدا کند، این کار را بارها با یکی از عروسک‌هایش تمرین کند (اسباب بازی دوست داشتنی‌اش را به یکی از عروسک‌هایش بدهد و از او پس بگیرد). جملات مودبانه‌ای مانند «لطفا» و «متشکرم» را ممکن است برای اولین بار در یک مهمانی که مهمان‌های آن عروسک‌هایش هستند، بر زبان بیاورد. و بالاخره کدام پدر و مادر می توانند اولین باری که کودک به سراغشان می‌آید و می‌گوید: «عروسکم زخمی شده!»، از دادن یک چسب زخم به او خودداری کنند؟!
از آنجا که بازی ابزاری است که کودک برای شناخت و یادگیری پیرامون دنیای اطرافش از آن بهره می‌برد، مهارت‌هایی که او تا کنون بدست آورده و هم اکنون مشغول تمرین کردن بر روی آنها است، بهترین راهنما برای انتخاب مناسبت‌ترین فعالیت‌ها و بازی‌ها هستند. مثلا اگر کودک سه ماهه شما در حال یادگیری برداشتن و گرفتن اشیا باشد، بهتر است اسباب بازی‌های بزرگ و نرم را در اختیار او قرار دهید. اگر او در سن دوازده ماهگی قرار دارد و به بررسی رابطه علت و معلولی می‌پردازد، می‌توانید با او قایم باشک (زیر میزها یا صندلی‌ها) بازی کنید.
در اولین سال زندگی، روابط متقابل کودک با شما و دیگران، اهمیت بسیار زیادی دارد. نوزادان دوست دارند لبخند بزنند، نگاه کنند و گاهی اوقات بخندند. بچه‌هایی که سن بیشتری داشته باشند از مدل‌های ساده قایم باشک خوششان خواهد آمد.
لمس اشیا، ضربه زدن به آنها، بردن آنها به دهان، پرتاب کردن یا هُل دادن آنها و هر تجربه دیگری با اشیا، برای کودکان بین 4 تا 10 ماه جذاب است.
در سنین بین 12 تا 21 ماه که تخیل کودک به تدریج شکوفا می‌شود، استفاده از اشیا آشنا برای استفاده‌های مناسب یا تخیلی، مثلا هُل دادن ماشین چمن زن اسباب بازی روی چمن‌ها و یا زنگ زدن به مادربزرگ با برس سر، بیشترین لذت را برای کودک به ارمغان می‌آورد.
در بازی‌هایی (که در حدود دو سالگی معمول هستند)، کودک از تخیل خود استفاده می‌کند و از “هیچ”، یک داستان جالب می‌سازد. مثلا کودک شما ممکن است با یک جعبه کفش بازی کند، تصور کند که آن یک اتوبوس مدرسه است و حتی صدای موتور اتوبوس را در بیاورد؛ یا اینکه یک حلقه پلاستیکی را بردارد، وانمود کند که شیرینی است و آن را به دهان بگذارد.
در حدود 30 تا 36 ماهگی، بازیگر کوچولوی شما، نقش‌های جدیدی را می‌پذیرد. امروزه بازی کردن نقش‌های دکتر، معلم یا مادر، مرسوم هستند. سعی کنید از سن کودک برای خریدن اسباب بازی راهنمایی بگیرید. به عنوان مثال، یک کودک دو ماهه از بازی با اشیا متحرکی که با باد یا حرکت هوا حرکت کنند، لذت خواهد برد؛ اما یک کودک 15 ماهه به هیجان بیشتری نیاز دارد (مثلا یک سرویس آشپزخانه اسباب بازی را می توانید برای او انتخاب کنید).
بازی کردن مهم‌تر از اسباب بازی است: دقت کنید اهمیت زمانی که کودک صرف بازی می‌کند و میزان لذتی که از بازی کردن می‌برد، صرفا وابسته به نوع و تعداد اسباب بازی‌هایش نیست: بازی کردن یک فعالیت مفرح و شاد است که شامل افراد، اشیا و حرکات است. هر کاری، از پرتاب کردن حباب‌های کف صابون به طرف همدیگر تا آب پاشی در حمام یا استخر و یا حتی تعقیب کردن همدیگر و دویدن دنبال هم در اتاق، می‌تواند یک بازی خوب محسوب شود.
اگر کودک دوازده ماهه‌ای را ببینید که سرگرم بازی با یک جعبه مقوایی است، خواهید فهمید که عوامل موثر در بازی کودکان، چقدر وسیع و متنوع هستند.
شما هم با او بازی کنید: روی زمین بنشینید و با کودک بازی کنید؛ شما بهترین اسباب بازی کودک خود هستید! اگر کودک بتواند با شما بازی کند، لذت و شادی بیشتری برای او به همراه خواهد داشت. هنگام بازی کردن با کودک خود صحبت کنید تا توانایی تکلم او را نیز افزایش دهید.
زمانی او رابه بازی دعوت کنید که شاد و سرحال باشد. کودک بیمار، خسته یا گرسنه ممکن است حوصله بازی کردن نداشته باشد.
وقتی که کودک شما به اندازه کافی بازی کرد، بازی را متوقف کنید: آستانه تحریک برای هر کودک، متفاوت است. هنگامی که به نظرتان می رسد کودک شما خسته و بی حوصله شده است، بازی را تمام کنید.
برای کودک امکان بازی به تنهایی و همچنین با دیگران را فراهم کنید: هر دو نوع بازی (تنها یا با دیگران) برای کودک مفید است.
اجازه دهید که کودک، خودش نوع بازی یا فعالیت را انتخاب کرده و آن را هدایت کند: شما می‌توانید بازی‌ها، چیزها یا گزینه های جدید را در اختیار او قرار دهید، اما کودک شما باید خودش و مطابق میلش انتخاب کند. به علاوه، بازی برای تفریح است و اگر کودک شما تنها در یک کار مهارت داشته باشد، همان تفریح کردن و خوش گذراندن است!
منبع: سایت اداره سلامت کودکان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
بیشتر بدانید:
ثبت ديدگاه